31 Mart Azerbaycan' da “Azerbaycanlıların Soykırım Günü” olarak anılır.
Azerbaycanlıların Soykırımı, 200 yıl boyunca başta Ermeniler olmak üzere diğer halkların Azerbaycanlılara karşı giriştikleri katliamları ve Azerbaycanlılara karşı yürüttükleri acımasız siyaseti ifade eder.
Azerbaycan kaynaklarına göre, 31 Mart 1918 tarihinde Bakü'deki silâhlı Ermeni grupları, kentin denetimini elinde tutan Bolşevik yönetiminin desteğiyle Azeri Türklerine yönelik “karşı devrimcileri bastırma” adı altında kıyım hareketi başlattı.
Kıyım hareketi, sadece birkaç gün içinde Bakü ve çevresinde binlerce Azeri Türkünün öldürülmesiyle sonuçlanırken, kent içindeki cami, okul, İslâmi türbe ve çeşitli mimari yapılar da büyük hasar gördü. Bakü’deki “'Tazepir Camii” aralıksız top atışlarına maruz kalıp yıkıldı.
Bolşeviklerle işbirliğinde olan terörist Ermeniler, Azerbaycan’da Müslüman köylerini yağmalayarak, halkın tüm mülküne el koydular.
Sadece Bakü'de 30 bin masum insan amansızca katledildi. Bu katliamlar Bakü'yle beraber Azerbaycan'ın Şamahı, Guba, Karabağ, Nahçivan vilayetleri ile bugün Ermenistan adlanan tarihsel Azerbaycan topraklarının Zengezur kazası ve İrevan vilayetlerinde de gerçekleştirildi ve yaklaşık 120 bin insanın hayatına son verildi.
Kıyım, Nuri Paşa (*) komutasındaki Kafkas Türk İslâm Ordusu'nun bölgeye gelerek müdahale etmesiyle sona erdi.
Bu süreçte, Doğu'nun ilk demokratik cumhuriyeti” kabul edilen ”Demokratik Azerbaycan Cumhuriyeti”nin merkezi de Gence'den Bakü'ye taşındı.
Mart-Nisan 1918 olayları, Azeri Türklerine yönelik Ermeni saldırılarının sadece bir kısmını oluşturuyor. Azeri Türkleri, gerek Çar Rusyası, gerekse Sovyetler Birliği döneminde merkezi yönetimin uygulamalarıyla bugünkü Ermenistan'ın bulunduğu tarihi topraklarından gruplar halinde çıkartıldı.
Son olarak 1980'lerde başlayan Ermeni saldırıları sonucu, Azerbaycan topraklarının yaklaşık yüzde 20'si işgal edildi, bir milyona yakın Azeri Türkü mülteci konumuna düştü.
26 Mart 1998 günü, Cumhurbaşkanı Haydar Aliev’in bildirisi ile her yıl 31 Mart “Azerbaycanlıların Soykırım Günü” olarak anılmaya başlamıştır.
Kuşkusuz, bunlardan 1918-1920 yılları arasında vuku bulan trajik olaylar Azerbaycan halkının hafızasında önemini korumaktadır.
Günümüzde Guba vilayetinde bulunarak açık hava müzesi olarak sergilenen toplu mezarlar o dönemdeki şiddetin önemli kanıtlarından biri sayılabilir.
*****
(*) KAFKAS İSLÂM ORDUSU, Osmanlı Devleti' nin Mart- Ağustos 1918 tarihleri arasında kurduğu Doğu Ordular Grubu' na bağlı bir askeri birimdi. Harbiye Nazırı Enver Paşa' nın emriyle ve tamamen Müslümanlardan oluşmuştu. Kâğıt üstünde "Ordu" olarak adlandırılsa da üç Tümenden oluşuyordu ve bünyesinde Azeri ve Dağıstanlı gönüllüler de bulunuyordu.
Enver Paşa’nın kardeşi Nuri Paşa (Killigil) komutasındaki Kafkas İslâm Ordusu’ nun kuruluş amaçlarından biri, kargaşa içinde bulunan Azerbaycan ve Dağıstan' ı Rus işgalinden kurtararak bağımsızlıklarını ilan etmelerine yardımcı olmaktı.
Osmanlı Devleti ile aralarında Azerbaycan Milli Şurası da bulunan yeni Kafkasya devletleri arasında 8 Haziran 1918 tarihinde Batum Antlaşması imzalanmış;
Antlaşmadaki "dostluk ve karşılıklı yardım" maddesi gereğince Osmanlı Devleti, gerektiği takdirde Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’ ne silahlı yardım yapmayı kabul etmiş;
Kafkaslardaki Türk ve Müslüman halkına yönelik katliamların durdurulması için Azerbaycan Milli Şurası' nın Başkanı Mehmed Emin Resulzade bu anlaşmanın 4. maddesine uygun olarak Osmanlı Devleti' nden askeri yardım istemişti.
Kafkas İslâm Ordusu, Gence’yi kontrolüne aldıktan sonra Bakü’ ye ilerledi ve yapılan çarpışmalardan sonra 15 Eylül 1918’ de Bakü’yü ele geçirdi.
Aynı dönemde, 2 Nisan 1918' de Van' ı işgalden kurtarmış olan Ali İhsan Sabis Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu da 8 Haziran 1918' de Tebriz'i aldı.
30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi'ne göre Osmanlı Devleti' nin savaştan önceki sınırlarına çekilmesi gerektiğinden Kafkas İslam Ordusu 16 Kasım’da Bakü’yü terk etti ve 15 Aralık 1918 tarihinde Osmanlı askerlerinin Azerbaycan'dan çekilmesi tamamlandı.
1920 yılında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Bolşevik işgaline uğrayarak yıkıldı.
*****
“31 Mart Azerbaycanlıların Soykırım Günü” nde, vatan toprakları için can veren kardeş Azerbaycanlı şehitlerimizi ve bu vesileyle yaşadığımız toprakları vatan yapmak için can veren tüm şehitlerimizi saygı ve rahmetle anıyorum.
Ahmet AKYOL, YALOVA, 31 Mart 2018